همه چیز راجع به پلاکت خون

پلاکت خون یا ترمبوسیت چیست ؟

پلاکت یا ترومبوسیت‌ها اجسام کروی شکل کوچکی هستند که اندازه ای به قطر ۴–۲ میکرون دارند.

پلاکت ها از قطعه قطعه شدن سیتوپلاسم سلول های بزرگی به نام مگاکاریوسیت در مغز استخوان ایجاد می شوند و دارای عملکرد مهمی در بدن هستند.

 تعداد پلاکت ها ۴۰۰–۱۵۰ هزار در هر میکرولیتر خون می‌باشند.و عمر آن‌ها ۱۱–۸ روز می‌باشد.

مهم ترین و اصلی ترین کار پلاکت انعقاد و جلوگیری از خون ریزی می باشد.

این فرآیند با جمع شدن و چسبیدن پلاکت ها به همدیگر در محل آسیب دیده انجام می شود.

تحریک پلاکتها در محل آسیب عروقی باعث ترشح ADP می‌گردد که ADP چسبیده به سطح پلاکت موجب چسبیدن پلاکتها بهم و تشکیل توده پلاکتی را می‌کند.

 به صورت درزگیر عمل کرده و از ادامه خون‌ریزی جلوگیری می‌کند.

هم‌زمان با ترشح ADP، سروتونین و ترومبوبلاستین پلاکتی نیز ترشح می‌گردد؛ که اولی باعث انقباض رگها و دومی باعث تبدیل پروترومبین به ترومبین می‌شود.

ترومبین، فیبرینوژن محلول پلاسما را به فیبرین غیر محلول تبدیل می‌نماید که سلولهای خونی در لابه‌لای توری ظریف حاصل از فیبرین گرفتار شده و لخته تشکیل می‌گردد.

پلاکت‌ها در رشد و تکامل، ایجاد یا از بین بردن سلول‌های سرطانی و فاکتور رشدی مشتق از پلاکت (PDGF) نیز مشارکت دارند.1
 

عملکرد پلاکت

پلاکت‌ها علاوه بر این که کوچک‌ترین سلول خونی هستند، به عنوان سبک‌ترین سلول خونی نیز شناخته می‌شوند. بنابراین آن‌ها از مرکز جریان خون به دیواره رگ‌ها منتقل می‌شوند، در آن جا، پلاکت‌ها در امتداد سطح دیواره رگ به گردش در می‌آیند که توسط سلول‌هایی به نام اندوتلیال پوشیده شده است.

اندوتلیال یک سطح بسیار ویژه مانند تفلون است که مانع چسبیدن هر چیزی به آن می‌شود. اما اگر جراحت یا بریدگی وجود داشته باشد و لایه اندوتلیال شکسته شود، الیاف سفت و محکم که رگ‌های خونی را احاطه کرده‌اند در معرض جریان خون قرار می‌گیرند.

پلاکت‌ها در زمان جراحت اولین سلول‌هایی هستند که واکنش نشان می‌دهند. الیاف محکم اطراف دیواره رگ، مانند یک آهنربا، پلاکت‌ها را به خود جذب می‌کنند و باعث ایجاد تغییر شکل در آن‌ها می‌شوند. در این حالت، پلاکت‌ها بر روی این الیاف تجمع یافته و اولین واکنش‌های انعقادی را شروع می‌کنند و از نشت پلاسما و گلبول‌های قرمز از درون رگ‌های خونی جلوگیری به عمل می‌‌آورند.

عکس رنگی زیر یک تصویر میکروسکوپی از قطره خون است که بر روی یک اسلاید شیشه‌ای پخش شده است. بزرگ‌نمایی این تصویر به اندازه تصاویر بالا نیست، بنابراین پلاکت‌ها بسیار کوچک به نظر می‌رسند. همان طور که در شکل مشخص است زمانی که پلاکت‌ها با شیشه اسلاید در تماس قرار می‌گیرند به یکدیگر می‌چسبند و رشته‌های طولانی را تشکیل می‌دهند.

در واقع این تصویر عمل واقعی پلاکت‌ها را نشان می‌دهد که زمانی که با هر سطحی تماس پیدا کنند به آن اتصال یافته و به یکدیگر نیز می‌چسبند. گلبول‌های قرمز موجود در این تصویر با شکل گرد و مرکز نازک قابل مشاهده هستند.2

اختلالات در عملکرد پلاکت

شایع ترین اختلال در عملکرد پلاکت‌ها توسط داروی آسپرین ایجاد می شود. آسپرین یکی از مراحل مورد نیاز برای بهم چسبیدن پلاکت‌ها را متوقف می‌کند. این اثر آسپیرین همان چیزی است که باعث می‌شود برای بیمارانی که اختلالات لخته شدن خون یا ترومبوز دارند، درمانی مؤثر باشد.

به عنوان مثال، اغلب به فردی که با درد شدید قفسه سینه و مشکوک قلبی به اورژانس مراجعه می‌کند، بلافاصله آسپرین داده می‌شود. این دارو از تجمع پلاکت‌ها که می‌تواند جریان خون به قلب را مختل کند، ممانعت به عمل می‌آورد. آسپرین یک داروی مؤثر برای جلوگیری از این لخته‌ها است، اما نمی‌تواند پلاکت‌ها را کاملاً فلج کند.

بنابراین بسیاری از افرادی که روزانه آسپرین مصرف می‌کنند از نظر انعقاد خون مشکلی ندارند. با این حال آسپیرین می‌تواند به طور بالقوه در بیمارانی که احتمال خونریزی دارند، خطرناک باشد، مانند پسران مبتلا به بیماری هموفیلی یا بیمارانی که سطح پلاکت خون بسیار کمی دارند و به عملکرد کامل پلاکت‌ها وابسته هستند.
 

اختلالات در تعداد پلاکت‌ها

در میان اختلالات مهم پلاکت‌ها، اختلال در تعداد آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به این اختلال «ترمبوسیتوپنی» (Thrombocytopenia) نیز می‌گویند. همان طور که در بالا اشاره شد، تعداد پلاکت‌ها در هر میکرولیتر خون 150،000-350،000  است و زمانی که تعداد پلاکت‌ها از این میزان کمتر یا بیشتر شود، در عملکرد پلاکت‌ها و سلامتی فرد اختلال ایجاد می‌شود.
 

افزایش تعداد پلاکت‌ها یا ترومبوسیتوز

شرایط خاصی منجر به تولید پلاکت‌های زیادی در مغز استخوان می‌شود، تعداد پلاکت‌ها گاهی اوقات به اندازه یک میلیون یا دو میلیون در هر میکرولیتر خون افزایش می‌یابد. این شرایط ممکن است در اثر عفونت‌های شدید، مصرف برخی داروها و شیمی درمانی به وجود آید.

در برخی از این بیماران خطرات زیادی برای لخته شدن خون وجود دارد، اما بسیاری از بیماران مبتلا به این اختلالات با مشکل خاصی مواجه نیستند. افزایش بیش از حد پلاکت‌های خون موجب ایجاد لخته در رگ‌های خونی و گاهی حتی بروز سکته نیز می‌شود.
 

کاهش تعداد پلاکت‌ها یا ترومبوسیتوپنی

به اختلالاتی که در آن‌ها تعداد پلاکت‌ها کاهش می‌یابد، ترومبوسیتوپنیا می‌گویند. ترومبوسیتوپنیا اصطلاحی که از ترومبوسیت، نام قدیمی پلاکت‌ها به وجود آمده است. ترمبوسیت، پلاکت‌ها را به عنوان سلول‌هایی توصیف می‌کند که به ترومبوز یا لخته شدن خون کمک می‌کنند.

ترومبوسیتوپنی ناشی از عدم توانایی مغز استخوان در تولید عادی پلاکت‌ها است. نارسایی مغز استخوان دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد. داروهای شیمی درمانی، داروهای ضد التهابی و قرار گرفتن مکرر در برابر اشعه‌های یونیزه کننده از عوامل نارسایی مغز استخوان است. گاهی دلیل ایجاد ترومبوسیتوپنی، می‌تواند افزایش تخریب پلاکت‌ها پس از تولید و رها شدن در خون باشد.2
 

نقش پلاکت در بدن

پلاکت‌ها سلول‌های بسیار کوچکی هستند که در مواقع جراحت نقش جلوگیری از خونریزی را برعهده دارند. هنگامی که دچار جراحت می‌شوید، پلاکت‌ها در محل زخم و جراحت تجمع کرده و باعث لخته شدن خون و در نهایت جلوگیری از خونریزی می‌شوند.3
 

تعداد طبیعی سلول‌های پلاکت خون چه‌قدر باید باشد؟

تعداد طبیعی پلاکت‌های خون بین 150 تا 450 هزار در هر میکرولیتر خون است. اگر مقدار پلاکت فرد بیش از 450 هزار عدد باشد فرد به ترومبوسیتوزیس (thrombocytosis) مبتلا است و برعکس اگر این مقدار کم‌تر از 150 هزار عدد باشد فرد به ترومبوسیتوپنی (thrombocytopenia) مبتلا است.

پزشک می‌تواند آزمایش خون کامل یا (CBC) را برای فرد تجویز کرده و فرد با مراجعه به آزمایشگاه و انجام این آزمایش خون در جریان تعداد این سلول‌ها در خون خود قرار خواهد گرفت.3

آیا سلول‌های پلاکت خون با بیماری‌های قلبی و عروقی ارتباط دارند؟

اگر تعداد پلاکت‌های خون بیش از حد طبیعی باشد، احتمال تشکیل لخته‌های خونی بیش‌تر خواهد شد. اما خطر بروز بیماری‌های قلبی و عروقی بیش از آنکه به تعداد این سلول‌ها در خون مرتبط باشند به عملکرد این سلول‌ها بستگی دارند.

برای مثال گاهی تعداد این سلول‌ها در فرد طبیعی است، ولی این سلول‌ها بیش از مقدار طبیعی به همدیگر می‌چسبند و همین احتمال بروز حمله‌ی قلبی و یا سکته را افزایش خواهد داد. میزان و تعداد سلول‌های پلاکت خون خود را همیشه تحت نظر داشته باشید.

تعداد زیاد و یا خیلی کم سلول‌های پلاکت خون، یا پلاکت‌های خون با عملکرد غیر طبیعی و مشکلاتی هم‌چون اختلال در تشکیل لخته‌های خونی، سکته‌ها و حمله‌های قلبی می‌تواند ارثی باشند. بنابراین بهتر است که پزشک معالج در جریان پیشینه‌ی خانوادگی فرد باشد. 

گاهی فرد هیچ مشکل خاصی ندارد، ولی پزشک معالج تصمیم می‌گیرد تا فرد را زیر نظر داشته و این موضوع را بررسی کند که آیا نیازی به کاستن از فعالیت این سلول‌ها هست یا خیر.

یکی از داروهایی که معمولاً تجویز می‌شود، آسپرین (aspirin) است. با این همه تحقیقات جدید نشان می‌دهد که زنان زیر 65 سال به مانند مردان اثر یکسانی از آسپرین را تجربه نخواهند کرد. هنوز پاسخ درستی در مورد چرایی این موضوع وجود ندارد.3

پینوشتها
1.www.smhcharity.org
2.www.faradars.org
3.www.drdr.ir